Ποιοι παράγοντες προκαλούν άσθμα; 

Το άσθμα είναι μια από τις πιο συχνές, χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, η οποία ταλαιπωρεί περισσότερα από 330 εκατομμύρια άτομα, παγκοσμίως. H πάθηση μπορεί να γίνει πολύ σοβαρή, περιορίζοντας σημαντικά την ικανότητα συμμέτοχης στις καθημερινές δραστηριότητες, με κοινωνικές αλλά και επαγγελματικές επιπτώσεις.

Ο ασθματικός ασθενής είναι ένας ασθενής όλων των ηλικιών. Βρέφη, παιδιά, ενήλικες και ηλικιωμένοι εμφανίζουν συμπτώματα της πάθησης. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η πρώτη Πανελλαδική Επιδημιολογική έρευνα για το Άσθμα στην Ελλάδα.

Με τη μελέτη αυτή προσδιορίστηκε για πρώτη φορά η συχνότητα εμφάνισης του άσθματος στον Ελληνικό πληθυσμό και τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το 8,6% του γενικού πληθυσμού έχει άσθμα καθώς και ότι η συχνότητα του άσθματος αυξάνεται με την ηλικία.

Το άσθμα είναι μια πάθηση που εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα πολύπλοκων γονιδιακών- κληρονομικών και περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων. Η εισπνοή αλλεργιογόνων μιροσωματιδίων  οδηγεί σε μια παθολογική ανοσολογική απάντηση με φλεγμονή των αεραγωγών,  εμφάνιση βρογχικής υπεραντιδραστικότητας και βρογχόσπασμου.

Η  προσβολή  του βρογχικού βλεννογόνου οδηγεί σε στένωση τον οδών μετακίνησης του αέρα  και μακροπρόθεσμα σε αναδιαμόρφωση των αεραγωγών με ποικίλης βαρύτητας αποφρακτικά φαινόμενα.

Ποια είναι τα συμπτώματα του άσθματος;

Η κλινική εικόνα του ασθματικού ασθενούς ποικίλει με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων τα οποία εμφανίζονται μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό. Χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις όπως ο επίμονος βήχας που κάποιες φορές μπορεί να είναι ξηρός και κάποιες παραγωγικός (άσθμα ανάλογο βήχα), ο συριγμός, το αίσθημα δύσπνοιας, συσφικτικό άλγος ή βάρος στο στήθος ενώ σε βαρύτερες περιπτώσεις σε μια κρίση άσθματος εμφανίζεται και διαταραχή του αερισμού με αναπνευστική ανεπάρκεια.

Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι καθημερινά σε ασθενείς με ολοετές άσθμα ή να εμφανίζονται εποχικά, μετά από λοιμώξεις αναπνευστικού ή κατά την επαφή με το υπεύθυνο αλλεργιογόνο.  Επίσης παρατηρείται συχνά  διακύμανση της βαρύτητας τους μέσα στην ημέρα και επιδείνωση τους κατά τη διάρκεια της νύχτας ή νωρίς το πρωί.

Ποιοι παράγοντες προκαλούν άσθμα; 

• Ένα περίπου 50% ασθενών με άσθμα εμφανίζουν ήδη από προηγούμενα χρόνια αλλεργική ρινίτιδα είτε παραρινοκολπίτιδα, ή και δερματικές αλλεργίες με ατοπία. Η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει επίσης σημαντικό ρόλο αφού παρατηρείται υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης της νόσου σε μεταξύ μελών της ίδιας οικογένειας.
• Οι καπνιστές, αλλά και οι παθητικοί καπνιστές, εμφανίζουν υψηλοτέρα ποσοστά άσθματος αλλά και δυσκολότερο στη θεραπεία του άσθμα. Η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου έχει επίσης ενοχοποιηθεί.
• Η παχυσαρκία συνδέεται με αυξημένη επίπτωση άσθματος.
• Υπάρχουν μελέτες που καταδεικνύουν επιρροή στην εμφάνιση συμπτωμάτων άσθματος από μεταβολές του ορμονολογικού περιβάλλοντος στις γυναίκες όπως αυτό συμβαίνει στην εγκυμοσύνη, κατά την έμμηνο ρύση αλλά και την εμμηνόπαυση.
• Ορισμένες αυτοάνοσες παθήσεις όπως η Ρ.Α, σύνδρομο Sjogren, σχετίζονται με συχνότερη εμφάνιση της νόσου και απαιτείται επαγρύπνηση και τακτικοί πνευμονολογικοί έλεγχοι.
• Επαγγελματικό άσθμα. Όταν τα συμπτώματα εκλύονται λόγω έκθεσης σε σκόνες και αλλεργιογόνα στο χώρο εργασίας.

Ποιοι παράγοντες πυροδοτούν το άσθμα; 

Πάρα πολλοί παράγοντες μπορεί να το πυροδοτήσουν μια κρίση άσθματος με εμφάνιση των αντίστοιχων συμπτωμάτων. Σ ‘αυτούς συγκαταλέγονται , η σκόνη, το τρίχωμα ορισμένων ζώων όπως ο σκύλος ή η γάτα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, το κάπνισμα, η γύρη, η μούχλα, ο ζεστός ατμός, η υγρασία  η οποία ευνοεί την παρουσία μυκήτων, ή ο κρύος αέρας.

Οι ιογενείς και οι βακτηριακές λοιμώξεις. Επίσης  σε ορισμένους ασθενείς η αερόβιος άσκηση και η έντονη φυσική δραστηριότητα  πυροδοτεί τα συμπτώματα  (exercise induced asthma) ενώ και το έντονα στρεσογόνα ερεθίσματα μπορεί να έχουν την ίδια κατάληξη.

Ορισμένα φάρμακα όπως είναι η ασπιρίνη, NSAIDs, b blockers αλλά ακόμη και  κάποια αντιβιοτικά. Οι ασθματικοί ασθενείς έχουν αυξημένο ρίσκο εμφάνισης βρογχόσπασμου κατά την γενική νάρκωση εξαιτίας των χειρισμών της διασωλήνωσης είτε και από ορισμένα αναισθητικά φάρμακα.

Πώς γίνεται η διάγνωση του άσθματος;  

Πολλοί ασθενείς αγνοούν  ότι πάσχουν από άσθμα κυρίως εξαιτίας της χρόνιας συμβίωσής τους με αυτό και της εξοικείωσης και ανοχής στα συμπτώματα. Είναι σύνηθες οι ασθενείς , ιδίως σε μεγαλύτερες ηλικίες, να  απευθύνονται στον πνευμονολόγο εφόσον υπάρξει κάποια σοβαρή κρίση.

Η διάγνωση στηρίζεται στο ιστορικό του ασθενούς με χαρακτηριστικά την επαναληψιμότητα των συμπτωμάτων και την μεταβλητότητα στην αναπνευστική λειτουργία. Επιβεβαιώνεται με παρακλινικό έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει κυρίως σπιρομέτρηση, δηλαδή έλεγχο της λειτουργίας των πνευμόνων και της ανταπόκρισής της στη βρογχοδιαστολή.

Παράλληλα, πραγματοποιείται φαινοτύπιση του άσθματος με αναζήτηση πιθανών αλλεργιών με δερματικά ή αιματολογικά τεστ,  δοκιμασίες πρόκλησης ή άσκησης, αλλά και με εργαστηριακή αναζήτηση βιοδεικτών όπως τα ηωσινόφιλα του περιφερικού αίματος και η ολική IgE.

Θεραπευτική αντιμετώπιση του άσθματος 

Το άσθμα είναι μια πάθηση που δεν μπορεί να εξαλειφθεί αλλά μπορεί να ελεγχθεί σε τέτοιο βαθμό που ο ασθενής να είναι ελεύθερος συμπτωμάτων και να μπορεί να συμμετέχει σε όλες τις καθημερινές δραστηριότητες που επιθυμεί αλλά και να μην κινδυνεύει από μια δυνητικά απειλητική για τη ζωή κρίση. Απαραίτητο βήμα σε αυτή την προσπάθεια είναι η συνεργασία μεταξύ ιατρού και ασθενούς.

• Οι ασθενείς πρέπει να ενημερωθούν για την χρόνια φύση της νόσου και να συνεργαστούν στην απαιτούμενη χρόνια φαρμακευτική αγωγή και τους απαιτούμενους επανελέγχους. Είναι επίσης σημαντικό να εκπαιδευθούν στην διαχείριση κάποιας σοβαρής κρίσης.
• Απαιτείται η αναγνώριση και εφόσον είναι εφικτό, η απομάκρυνση πιθανών εκλυτικών παραγόντων. Η σωστή πρόληψη δεν περιλαμβάνει μόνο την προστασία από τις αλλεργίες, αλλά και από τις λοιμώξεις. Ο ασθματικός ασθενής πρέπει να προλαμβάνει τις λοιμώξεις, γιατί αυτές μπορούν να επιτείνουν τη νόσο. Για παράδειγμα, πρέπει να κάνει πάντα το αντιγριπικό εμβόλιο.
• Διακοπή καπνίσματος.
• Φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην θεραπευτική του άσθματος
• Εισπνεόμενα φάρμακα, θεραπευτικά με κύριο εκπρόσωπο τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή (ICS) και ανακουφιστικά (SABA, LABA, LAMA). O συνδυασμός και οι δόσεις αυτών των φαρμάκων καθορίζονται από τον θεράποντα Πνευμονολόγο με βάση τη βαρύτητα του άσθματος.
• Mοντελουκάστη
• Συστηματικά Κορτικοστεροειδή.
• Νεότεροι Βιολογικοί Παράγοντες για στοχευμένη θεραπεία του σοβαρού μη ελεγχόμενου άσθματος. Πρόκειται για επαναστατικές θεραπείες που στοχεύουν σε συγκεκριμένα μονοπάτια του καταρράκτη της φλεγμονής. Έχει δώσει σε ανθρώπους με επίμονα συμπτώματα και συχνές σοβαρές κρίσεις, ποιότητα στη ζωή τους, που δεν υπήρχε στο παρελθόν. Στην πλειονότητά τους, είναι σαν να μην έχουν νόσο.

Για την παγκόσμια μέρα του άσθματος το μήνυμα είναι «Ενημερώσου, Πάρε τον έλεγχο, Ανάπνευσε εύκολα, Ζήσε ελεύθερα». Το άσθμα μπορεί να ελεγχθεί και να πάψει να αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την κοινωνική, προσωπική και επαγγελματική ευημερία.

Αγγελική Λαζαράτου, Πνευμονολόγος, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική