Διαβήτης και άσκηση

Δρ. Ανδρέας Ριζούλης, PhD, MSc
Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,
Συνεργάτης ΙΑΣΩ Θεσσαλίας

Τα σπορ με μέτρο αποτελούν έναν πολύ ευχάριστο και αποδοτικό τρόπο άσκησης και διατήρησης μιας καλής φυσικής κατάστασης, η οποία φαίνεται ότι είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για τη δραστική βελτίωση σε όλα σχεδόν τα προβλήματα που δημιουργεί ο διαβήτης.

Τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη μπορούν να κάνουν όλα τα αθλήματα, ακόμα και σε επίπεδα υψηλού ανταγωνισμού ή πρωταθλητισμού. Για το μέσο άτομο με διαβήτη, το ιδανικό είναι η συστηματική αερόβια άσκηση με χαμηλή έως μέτρια ένταση. Αυτό επιδρά ευνοϊκά στη γλυκόζη αίματος και στον μεταβολισμό των λιπιδίων και των πρωτεϊνών, μειώνοντας το σπλαχνικό λίπος και τα κιλά, ενώ βελτιώνει την ευαισθησία των ιστών στην ινσουλίνη και συμβάλλει με αυτό τον τρόπο στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και της υπερλιπιδαιμίας.

Ωστόσο, τα άτομα με διαβήτη τύπου Ι και γενικότερα όσοι παίρνουν ινσουλίνη, χρειάζονται πολύ καλή εκπαίδευση, γιατί είναι υπαρκτός και σοβαρός ο κίνδυνος υπογλυκαιμίας. Τα άτομα αυτά καλό είναι να αποφεύγουν ή έστω να συνδυάζουν με τακτικές μετρήσεις του σακχάρου τις ασκήσεις αντοχής επί περισσότερο από 60 λεπτά, ακόμη κι όταν έχουν μέτριας έντασης άσκηση. Αντίστοιχα, στα άτομα με διαβήτη τύπου ΙΙ, η συστηματική γυμναστική αποτελεί απαραίτητο συστατικό της θεραπείας.

Για τον διαβήτη τύπου Ι:

α) Η άσκηση βοηθάει τη βελτίωση του μεταβολικού ελέγχου, αλλά δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη σε βελτιωμένο γλυκαιμικό έλεγχο.

β) Τα επίπεδα της ινσουλίνης και του σακχάρου στο αίμα -άρα και ο κίνδυνος για υπογλυκαιμία- εξαρτώνται από τον τύπο της ινσουλίνης, τη δόση της, το σημείο της ένεσης και την ώρα που έγινε η τελευταία ένεση, καθώς επίσης από την ένταση και τη διάρκεια της άσκησης (π.χ. η αγωνιστική ποδηλασία, η κολύμβηση και το ποδόσφαιρο για περισσότερα από 60 λεπτά, αυξάνουν τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας).

γ) Η υπογλυκαιμία (σάκχαρο <60 mg/dl) μπορεί να εμφανιστεί στη διάρκεια της άσκησης ή ακόμη και 12 ώρες αργότερα.

δ) Η υπογλυκαιμία που εμφανίζεται κατά την άσκηση απαιτεί για να αντιμετωπιστεί υψηλές ποσότητες υδατανθράκων (πάνω από 50 γραμμάρια), όπως 1/2 έως 1 κουτί αναψυκτικό με ζάχαρη, 2-3 καραμέλες, 1 μικρό κουτί φυσικό χυμό, κτλ. Επειδή, όμως, συχνά η υπογλυκαιμία επανέρχεται και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα, καλό είναι να καταναλώνεται 15 λεπτά αργότερα ένα δεύτερο ελαφρύ γεύμα, πλούσιο σε σύνθετους υδατάνθρακες, όπως φρούτο, ξηροί καρποί κτλ.

ε) Σε περίπτωση επανειλημμένων υπογλυκαιμιών δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, επομένως το άτομο πρέπει να διακόψει την άσκηση και να επικοινωνήσει με τον ενδοκρινολόγο του.

στ) Η μέτρηση του σακχάρου πριν από την άσκηση είναι επιβεβλημένη. Η υπεργλυκαιμία είναι πιθανότερο να εκδηλωθεί όταν το άτομο έχει παραλείψει ή μειώσει την προηγούμενη δόση ινσουλίνης ή εάν πάσχει από μία φλεγμονή, την οποία έχει παραμελήσει (π.χ. γρίπη, εμπύρετες καταστάσεις κτλ.).

ζ) Εάν το σάκχαρο πριν από την άσκηση είναι πάνω από 300 mg/dl ή πάνω από 250 mg/dl και συνυπάρχουν κετόνες στα ούρα (κετοξέωση), ο κίνδυνος υπεργλυκαιμίας και κετοξεωτικού κώματος είναι πολύ μεγάλος. Σε τέτοια περίπτωση μην ασκηθείτε, αλλά χρησιμοποιήστε ένα ανάλογο ινσουλίνης ταχείας δράσης, περιμένετε 1 ώρα και ξαναμετρήστε το σάκχαρο σας.

η) Να θυμάστε ότι τα ανάλογα ινσουλίνης ταχείας δράσης αρχίζουν να δρουν 5-10 λεπτά μετά την ένεση, κάνουν την αιχμή της δράσης τους σε περίπου 90 λεπτά και στη συνέχεια δρουν για άλλες 3-4 ώρες.

Πρόσθετες συμβουλές για τους ινσουλινοεξαρτώμενους με διαβήτη τύπου Ι είναι οι εξής:

• Η ινσουλίνη που χρησιμοποιείται πριν από την άσκηση θα πρέπει να γίνεται υποδόρια και όχι σε σημεία που θα χρησιμοποιηθούν στη διάρκεια της άσκησης. Μείωση κατά 30-70% της βασικής ινσουλίνης, ιδίως σε άτομα που πρόκειται να ακολουθήσουν πρόγραμμα συστηματικής άσκησης, είναι αποτελεσματική για την πρόληψη ιδίως των υπογλυκαιμιών που εμφανίζονται όψιμα.
• Να προγραμματίζετε την άσκηση 3-4 ώρες μετά την ένεση Αctrapid (regular) και 2 ώρες μετά την ένεση των ταχέως δρώντων αναλόγων.
• Οι ιδανικές τιμές του σακχάρου πριν από την γυμναστική είναι 120-180 mg/dl. Μόλις περάσουν 30-45 λεπτά έντονης άσκησης, πρέπει να φάτε 20-60 γραμμάρια απλού υδατάνθρακα.
• Να ελέγχετε το σάκχαρό σας κάθε 30-40 λεπτά έντονης άσκησης.
• Μετά την άσκηση, να μειώσετε την προγραμματισμένη προγευματική ινσουλίνη κατά 10-50%.

Για τον διαβήτη τύπου ΙΙ:

Η άσκηση είναι σωτήρια για τα άτομα με διαβήτη τύπου ΙΙ. Τόσο ο μεταβολικός όσο και ο γλυκαιμικός έλεγχος βελτιώνονται δραστικά με την άσκηση. Παράλληλα, αυξάνεται και υποβοηθείται η απώλεια βάρους, ενώ μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να αποτραπεί το ένα στα τρία εμφράγματα, καθώς και να ελαττωθεί η αρτηριακή πίεση μέχρι και 1 βαθμό. Ωστόσο, άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι μόλις το 16% των ατόμων με διαβήτη τύπου ΙΙ γυμνάζονται για περισσότερο από 1 ώρα την εβδομάδα, όταν ιδανικά το ελάχιστο για σωματική άσκηση είναι 30 λεπτά ημερησίως ή 4 ώρες την εβδομάδα. Μολονότι ο κίνδυνος υπογλυκαιμίας είναι μικρότερος, καλό είναι να μετριέται το σάκχαρο πριν ή στη διάρκεια της άσκησης όταν αυτή προβλέπεται να διαρκέσει πάνω από 1 ώρα, κυρίως όταν το άτομο λαμβάνει ινσουλινο-εκκριτικά αντιδιαβητικά δισκία.

Απαιτείται μεγάλη προσοχή στις ακραίες περιβαλλοντικές θερμοκρασίες (πολλή ζέστη ή κρύο). Σε τέτοιες περιπτώσεις καλό είναι να αποφεύγετε την άσκηση. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνετε στα υποδήματα που χρησιμοποιείτε, ιδίως εάν πάσχετε από περιφερική νευροπάθεια ή αγγειοπάθεια (διαβητικό πόδι). Φροντίστε να πίνετε άφθονα υγρά για να αποφύγετε την αφυδάτωση. Καλό είναι να τρώτε κάτι ελαφρύ 2-3 ώρες πριν και μετά την άσκηση.