Λεμφαδένες και λέμφος. Πότε πρήζονται και πότε πρέπει να αφαιρούνται;
Του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D.
Η διόγκωση των λεμφαδένων αποτελεί συχνή αιτία επίσκεψης στον γιατρό, καθώς μπορεί να οφείλεται σε αρκετές παθήσεις.
Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφικά όργανα, τα λεμφαγγεία και τα λεμφικά τριχοειδή. Στα λεμφικά όργανα ανήκουν ο θύμος αδένας, ο σπλήνας και οι λεμφαδένες. Λεμφοζίδια, δηλαδή μικρότερες συλλογές λεμφικού ιστού που αποτελούνται κυρίως από οζώδεις αθροίσεις, βρίσκονται στο βλεννογόνο του γαστρεντερικού συστήματος (αμυγδαλές, πλάκες του Peyer και σκωληκοειδής απόφυση),του αναπνευστικού, του αναπαραγωγικού και του ουροποιογεννητικού συστήματος και σχηματίζουν το λεμφικό ιστό που συνοδεύει βλεννογόνους
Τι είναι η λέμφος;
Η λέμφος είναι ένα υγρό μέσα στο οποίο κολυμπούν τα κύτταρα. Κυκλοφορεί μέσα σε ειδικά, πολύ λεπτά αγγεία, τα λεμφαγγεία, στην πορεία των οποίων παρεμβάλλονται οι λεμφαδένες. Ο συνολικός όγκος της λέμφου σ΄ ένα ενήλικα άνθρωπο υπολογίζεται στα 20 λίτρα. Η λέμφος είναι ένα διαυγές διάφανο υγρό που αποτελείται κατά 95% από νερό. Η λέμφος περιέχει επίσης πρωτεΐνες, γλυκόζη και άλατα με μεγάλους αριθμούς λευκοκυττάρων και κυρίως λεμφοκύτταρα.
Τι είναι οι λεμφαδένες;
Οι λεμφαδένες (lymph glands) είναι μικροί σχηματισμοί μεγέθους ολίγων χιλιοστών, οι οποίοι φιλτράρουν υγρά, που κυκλοφορούν στο σώμα κι έτσι αποτελούν σταθμοί συλλογής ξένων σωμάτων, όπως βακτηρίων ιών ή καρκινικών κυττάρων. Στη συνέχεια λευκά αιμοσφαίρια επιτίθενται επί των συλλεχθέντων ξένων σωμάτων εντός των λεμφαδένων και τα εξολοθρεύουν.
Σε κάποιες μορφές καρκίνου η μετανάστευση (μετάσταση) των καρκινικών κυττάρων γίνεται αρχικά προς τους επιχώριους (γειτονικούς) λεμφαδένες κι εν συνεχεία προς τους πιο απομακρυσμένους σταθμούς λεμφαδένων. Αυτή η μεταστατική οδός ονομάζεται λεμφογενής. Η γενική ιδέα του φρουρού λεμφαδένα συνίσταται στο ότι η πιο πρώιμη μετάσταση λεμφογενώς γίνεται προς τον πιο κοντινό λεμφαδένα κι επομένως εάν η βιοψία του συγκεκριμένου λεμφαδένα αποβεί αρνητική, υπάρχει βάσιμη αποδοχή, πως ο καρκίνος δεν έχει διασπαρεί προς άλλα μέρη του σώματος.
Περίπου 500-600 λεμφαδένες υπάρχουν στο ανθρώπινο σώμα. Οι ομάδες των λεμφαδένων που βρίσκονται στο λαιμό, την κλείδα, η υπό τα όπλα (μασχάλη) και στη βουβωνική χώρα. Οι λεμφαδένες ονομάζεται σύμφωνα με τη θέση τους στον οργανισμό.
Που εντοπίζονται οι λεμφαδένες;
Οι λεμφαδένες εντοπίζονται στις μασχάλες, τη βουβωνική χώρα, στον τράχηλο (λαιμό), στον θώρακα και στην κοιλιά. Συγκεκριμένα οι βασικές κατηγορίες λεμφαδένων είναι:
- • Οι Μασχαλιαίοι Λεμφαδένες
• Οι Λεμφαδένες του τραχήλου (λαιμός)
• Οι Μηριαίοι Λεμφαδένες
• Οι Βουβωνικοί Λεμφαδένες (χαμηλά στην κοιλιά)
• Τα Μεσοπνευμόνια Λεμφογάγγλια
• Τα Μεσεντέρια Λεμφογάγγλια
Oι φυσιολογικοί λεμφαδένες (λεμφογάγγλια), το σχήμα των οποίων μοιάζει με αυτό των νεφρών, είναι ευκίνητοι και ελαστικοί και λειτουργούν ως «ισθμός» μέσω του οποίου συγκρατούνται υπολείμματα κατεστραμμένων κυττάρων, νεοπλασματικά κύτταρα αλλά και ξένα σωματίδια, μικρόβια κ.λπ. Τα μέρη του σώματός μας όπου συνήθως εντοπίζονται διογκωμένοι λεμφαδένες είναι ο λαιμός, οι μασχάλες και οι βουβωνικές χώρες. Εσωτερικές λεμφαδενικές διογκώσεις μπορούν όμως να παρουσιαστούν και στους πνεύμονες, στην κοιλιά καθώς και σε άλλα, σπανιότερα μέρη.
H λειτουργία των λεμφαδένων
- Οι λεμφαδένες αποτελούν μια σειρά φίλτρων, σημαντικών για την άμυνα εναντίον των μικροοργανισμών και για τη διασπορά των νεοπλασματικών κυττάρων. Η πολύπλοκη αρχιτεκτονική τόσο του υποκάψιου, όσο και των μυελικών κόλπων επιβραδύνει τη ροή της λέμφου διαμέσω του λεμφαδένα, με αποτέλεσμα να διευκολύνεται η πρόσληψη και πέψη ξένων υλικών από τα μακροφάγα και τα δενδριτικά κύτταρα. η ροή της λέμφου διαμέσω των λεμφαδένων αποσκοπεί σον καθαρισμό της από ξένα σώματα, προτού επιστρέψει στην κυκλοφορία.
- Τα Β-κύτταρα που περιέχονται στα λεμφοζίδια αντιδρούν με αντιγόνα, αυξάνονται σε μέγεθος και πολλαπλασιάζονται παράγοντας ανοσοκύτταρα. Τα ανοσοκύτταρα με τη σειρά τους παράγουν πλασματοκύτταρα, τα οποία συνθέτουν αντισώματα.
Πού οφείλεται η διόγκωση των λεμφαδένων;
Τα νοσήματα που μπορούν να δώσουν την εικόνα παθολογικής λεμφαδενικής διόγκωσης είναι αρκετά, με σημαντικότερα τα εξής:
• Λοιμώδη νοσήματα. Κάποιες ιογενείς λοιμώδεις νόσοι συχνά συνοδεύονται από πρησμένους λεμφαδένες. Μερικές από αυτές είναι η ερυθρά, η ιλαρά,
η ανεμοβλογιά, ο έρπης, η λοιμώδης μονοπυρήνωση, το AIDS κ.ά. Επίσης κάποιες μικροβιακές λοιμώξεις όπως
η φυματίωση, η βρουκέλλωση, η οστρακιά κ.λπ., ενώ το ίδιο σύμπτωμα μπορεί να εμφανίζεται και σε αρκετά παρασιτικά νοσήματα όπως η τοξοπλάσμωση, η λεϊσμανίαση, η ακτινομυκητίαση κ.λπ.
• Νεοπλασίες. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν όλα τα κακοήθη νεοπλάσματα, λεμφώματα, λευχαιμίες και άλλα σπάνια κακοήθη νοσήματα που μπορεί να χαρακτηρίζονται από διογκωμένους λεμφαδένες.
• Αυτοάνοσα νοσήματα. Τα νοσήματα του συνδετικού ιστού όπως αποκαλούνται διαφορετικά τα αυτοάνοσα, για παράδειγμα ο λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η σαρκοείδωση, η αμυλοείδωση κ.λπ., μπορούν επίσης να συνοδεύονται από παθολογικούς λεμφαδένες.
Χρήσιμες συμβουλές
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι η ηλικία και η πιθανή ευαισθησία του ασθενούς καθώς και το μέγεθος των διογκωμένων λεμφαδένων, η σύστασή τους και η διάρκεια της διόγκωσης παίζουν σημαντικό ρόλο στη διάγνωση. Ειδικά στα μικρά παιδιά εντοπίζονται συχνά πρησμένοι λεμφαδένες, κάτι που όμως θεωρείται φυσιολογικό. Κάθε ανησυχητική διαπίστωση κατά την ψηλάφηση ωστόσο πρέπει να οδηγεί αμέσως στον γιατρό.
Σήμερα διαθέτουμε ένα πλούσιο διαγνωστικό και θεραπευτικό οπλοστάσιο για τη διόγκωση των λεμφαδένων, όπως π.χ. τη βιοψία, η οποία είναι ακριβής και ακίνδυνη, καθώς και η PET/CT (η εξέταση σε ποζιτρονικό / αξονικό τομογράφο (PET/CT) συνδυάζει την αξονική τομογραφία με την ποζιτρονική τομογραφία. Παρέχει εικόνες υψηλής ποιότητας συνδυάζοντας την ανατομική πληροφορία που παρέχει ο αξονικός τομογράφος (CT) με την πληροφορία για τη μεταβολική δραστηριότητα των μελετώμενων ιστών και οργάνων από τον ποζιτρονικό τομογράφο (ΡΕΤ)). Γι’ αυτό δεν χρειάζεται να δείχνουμε ούτε φόβο ούτε όμως και αδιαφορία.
Η οποιαδήποτε διόγκωση λεμφαδένα στο σώμα μας, θα πρέπει να μας οδηγήσει άμεσα στον γιατρό. Οι διογκωμένοι λεμφαδένες είναι τα καμπανάκια που χτυπούν πάντα όταν τα όργανα που φρουρούν πάσχουν από οτιδήποτε.
Ορισμένοι καρκίνοι μεθίστανται καθυπεροχήν με τη λεμφική οδό. Ανάμεσα σε αυτούς κατά κύριο λόγο είναι ο καρκίνος του μαστού και το μελάνωμα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η χειρουργική εξαίρεση τέτοιων καρκίνων συνδυαζόταν σχεδόν πάντα με σύγχρονη αφαίρεση και άλλοτε άλλων ομάδων λεμφαδένων, προς αποκλεισμό της διαφυγής του όγκου από τα στενά όρια της πρωτοπαθούς εστίας. Έτσι η μαστεκτομή συνδυαζόταν με λεμφαδενικό καθαρισμό της σύστοιχης μασχαλιαίας κοιλότητας (10-30 λεμφαδένες). Η επέμβαση αυτή παρείχε το πλεονέκτημα, πως όλοι οι επιχώριοι λεμφαδένες τίθεντο στη διάθεση του παθολογοανατόμου προς εξέταση, οπότε καθοριζόταν με ακρίβεια η λεμφογενής μετάσταση ή όχι. Είχε όμως το μειονέκτημα να συνδυάζεται με σοβαρές και ιδιαίτερα νοσηρές παρενέργειες, όπως κινητικά προβλήματα στον ώμο, επιμόλυνση του τραύματος, νευρικές βλάβες και λεμφοίδημα στο χέρι. Το λεμφοίδημα είναι έντονο πρήξιμο οφειλόμενο στη συσσώρευση λεμφικού υγρού.
Με το σχεδιασμό κι εφαρμογή μιας λιγότερο επεμβατικής χειρουργικής πράξης, όπως είναι η βιοψία του φρουρού λεμφαδένα, επετεύχθη η σχεδόν εξαφάνιση των μετεγχειρητικών επιπλοκών, η μείωση του εγχειρητικού χρόνου, ο λιγότερος μετεγχειρητικός πόνος, το καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα και τελικά η βραχύτερη περίοδος ανάρρωσης.
Οι γιατροί παίρνουν βιοψίες από περιοχές που φαίνονται παθολογικές και τις χρησιμοποιούν προκειμένου να ανιχνεύσουν καρκίνους, προκαρκινικές καταστάσεις, λοιμώξεις και άλλες παθήσεις. Για ορισμένα είδη βιοψιών ο γιατρός εισάγει μία βελόνα στο δέρμα και απομακρύνει ένα δείγμα από τον ιστό που τον ενδιαφέρει ενώ σε άλλες περιπτώσεις απαιτείται χειρουργική επέμβαση.
